Francesco Borromini
Verken Rome in de voetsporen van Francesco Borromini tijdens een fietstocht. Ontdek de werken van Francesco Borromini in Rome: Vespa-tour tussen de meesterwerken van de barok. Ontdek Borromini’s barok: scootertour door de straten van Rome! Bezoek de werken van Borromini tijdens een tuk-tuk-tour in Rome! Ontdek de geheimen van de barok.
Wat je moet weten over Francesco Borromini
Francesco Borromini werd geboren op 25 september 1599 in Bissone, een dorp aan het meer van Lugano, in wat nu het kanton Ticino, Zwitserland is. Hij stierf in Rome op 3 augustus 1667.
Francesco Borromini was een van de meest invloedrijke architecten van de Romeinse barok, bekend om zijn innovatieve vormen en het gebruik van complexe geometrieën. Geboren in Bissone, een dorp aan het meer van Lugano, verhuisde hij op jonge leeftijd naar Rome en werkte aanvankelijk als steenhouwer. Zijn oorspronkelijke naam was Francesco Castelli, maar hij nam de naam Borromini aan tijdens zijn carrière in Rome.
Leven: Borromini stond bekend om zijn moeilijke karakter en om een verhitte rivaliteit met Gian Lorenzo Bernini, zijn hedendaagse en artistieke tegenstander. De competitie tussen de twee leidde tot intense creativiteit, maar ook tot veel persoonlijke en professionele moeilijkheden voor Borromini. Zijn leven eindigde tragisch: hij maakte in 1667 een einde aan zijn leven in Rome, na een periode van diepe depressie.
Stijl: Borromini’s stijl onderscheidt zich door het gebruik van complexe geometrische vormen, in tegenstelling tot Bernini’s classicisme. Hij gaf de voorkeur aan dynamische rondingen en innovatieve ruimtelijke oplossingen, die zijn werken een bijna sculpturale vloeibaarheid gaven. Francesco Borromini wordt beschouwd als een van de meest revolutionaire architecten van de barok, deels vanwege zijn gedurfde gebruik van onconventionele geometrische vormen en structuren, en deels vanwege zijn verkenning van de wisselwerking tussen licht en ruimte. In tegenstelling tot zijn rivaal Bernini, die de voorkeur gaf aan classicisme en decoratief drama, richtte Borromini zich meer op een architecturale spiritualiteit die ontstond door pure vormen en complexe ruimtes.
Samenwerkingen en eerste werken: Borromini begon zijn carrière in Rome als assistent van Carlo Maderno, architect van de Sint-Pietersbasiliek. Hier leerde hij over monumentale architectuur en werkte hij aan de gevels en interieurdecoraties van de basiliek. Hij werkte ook samen met Gian Lorenzo Bernini aan verschillende pauselijke projecten, waaronder het Baldakijn van de Sint-Pieter, maar al snel kwamen stilistische en persoonlijke verschillen aan het licht.
Innovatieve benadering van geometrie: Een van de onderscheidende aspecten van Borromini’s stijl was het gebruik van geometrie als een creatief en symbolisch element. In tegenstelling tot de klassieke rechtlijnige films van de Renaissance, gebruikte Borromini concaaf, convexe en eivormige vormen om beweging en dynamiek te suggereren. Zijn keuze voor elliptische plannen, zoals in San Carlo alle Quattro Fontane, vertegenwoordigt een radicale evolutie die de nadruk legt op een vloeiende perceptie van de ruimte. Daarnaast experimenteerde hij graag met natuurlijk licht om dramatische en spirituele sferen in zijn werken te creëren.
Moeilijkheden met klanten: Borromini’s persoonlijkheid, nogal onbuigzaam en soms onhandelbaar, bezorgde hem tal van problemen met mecenassen. Zijn passie voor innovatie leidde hem vaak tot contrasten met degenen die de voorkeur gaven aan meer traditionele en minder gedurfde architecturale oplossingen. In Sant’Agnese in Agone, bijvoorbeeld, had hij zulke spanningen met de familie Pamphilj dat hij gedwongen was het project te verlaten, waarbij het werk later door andere architecten werd voltooid.
Invloed en nalatenschap: Borromini’s invloed was niet onmiddellijk; De originaliteit en complexiteit ervan maakten het voor veel van zijn tijdgenoten moeilijk te begrijpen. Zijn ontwerpen werden echter in de volgende eeuwen herontdekt en opnieuw geëvalueerd, vooral door de modernisten, die zijn structurele durf en geometrische visie waardeerden. Zijn werken inspireerden architecten als Le Corbusier en Frank Lloyd Wright, die beiden werden aangetrokken door zijn ruimtelijke innovatie en zijn vermogen om beweging binnen de architectuur te manipuleren.
Vandaag de dag wordt Borromini herinnerd als een genie die een nieuw architectonisch perspectief tot leven bracht. Zijn onrustige leven en unieke artistieke visie hebben hem tot een fascinerende en spilfiguur in de geschiedenis van de architectuur gemaakt.
Werken
Hier is een meer gedetailleerde lijst van de belangrijkste werken van Francesco Borromini, met een focus op de innovatieve elementen en stilistische kenmerken van elk:
San Carlo alle Quattro Fontane (1634-1641) – Een van de absolute meesterwerken van de barok, liefkozend “San Carlino” genoemd vanwege zijn kleine formaat. Innovatieve kenmerken: De elliptische plattegrond en het gedurfde gebruik van concave en convexe vormen op de gevel maken deze kerk uniek. Borromini experimenteert hier met complexe geometrieën die een gevoel van beweging en dynamiek aan de structuur geven. Details: De koepel heeft een honingraatstructuur met een reeks decoraties die een diepte-effect creëren. Dit spel van licht en schaduw benadrukt de verticaliteit en spiritualiteit van de ruimte.
Sant’Ivo alla Sapienza (1642-1660) – Gelegen in het complex van de La Sapienza Universiteit, is het een van Borromini’s meest herkenbare werken dankzij de spiraalvormige koepel. Innovatieve functies: Borromini gebruikt een zeshoekig plan, geïnspireerd op alchemistische symbolen en heilige geometrie. De vorm van de koepel, die in een opwaartse spiraal omhoog gaat, symboliseert spirituele opstijging. Details: Het gebruik van licht is ontworpen om een mystieke sfeer te creëren, en de vorm van de koepel verschilt van alle andere barokke kerken in Rome en wordt een symbool van originaliteit.
Oratorium van de Filippijnen (1637-1650) – Een gebouw gebouwd om de activiteiten van de Congregatie van het Oratorium te huisvesten, naast de Nieuwe Kerk. Innovatieve kenmerken: De gevel is concaaf en integreert het gebouw harmonieus in de omringende stedelijke context, waardoor een effect van dialoog met de naburige gebouwen ontstaat. Ook hier gebruikt Borromini gebogen vormen om beweging te suggereren. Details: Het interieur herbergt een bibliotheek en conferentieruimtes, ontworpen op een functionele en tegelijkertijd scenografische manier. De gevel, in baksteen en met travertijndecoraties, valt op door het innovatieve gebruik van baksteen als decoratief element.
Sant’Agnese in Agone (1653-1657) – Deze kerk, gelegen aan Piazza Navona, was voorbestemd om een van de belangrijkste openbare werken van de Romeinse barok te worden. Innovatieve kenmerken: Borromini ontwierp een concave gevel om het gevoel van beweging te accentueren, maar verliet het project na meningsverschillen met de klanten. Het gebruik van gebogen lijnen was bedoeld om te contrasteren met Bernini’s Fontein van de Vier Rivieren, die zich recht tegenover de kerk bevindt. Details: Hoewel niet voltooid door Borromini, behoudt het werk veel van zijn stilistische kenmerken en is het een voorbeeld van zijn vermogen om dynamische ruimtes te creëren.
Palazzo Spada (Perspectief van de binnenplaats) (1632) – Borromini werkte mee aan het creëren van een perspectivische illusie op de binnenplaats van het Palazzo Spada. Innovatieve kenmerken: Door gebruik te maken van afnemende kolommen en een hellende vloer creëerde Borromini de illusie van een lange en diepe gang, ook al meet deze in werkelijkheid slechts enkele meters. Details: Dit meesterwerk van optische illusie is een voorbeeld geworden van geforceerd perspectief in de architectuur en blijft bezoekers boeien met zijn vindingrijkheid.
Sint-Jan van Lateranen (Restauratie en renovatie, 1646-1649) – Borromini kreeg de opdracht om de Basiliek van Sint-Jan van Lateranen, een van de vier pauselijke basilieken, te restaureren. Innovatieve kenmerken: Hij renoveerde de interne structuur met behoud van de oorspronkelijke stijl, maar voegde decoratieve elementen toe zoals bogen en pilaren, en slaagde erin het nieuwe met het oude te integreren. Details: Borromini’s ingrepen probeerden de basiliek majestueuzer te maken zonder de oude spiritualiteit aan te tasten, met behulp van een sobere en harmonieuze taal.
Heilige Apostelen Petrus en Marcellinus (1646-1653, project nooit voltooid) – Een kerk ontworpen door Borromini, maar de bouw werd nooit voltooid. Innovatieve kenmerken: Het idee was om een centraal plan te bouwen met een spel van rondingen en tegenbogen, om de diepte en dynamiek van de binnenruimte te benadrukken. Het ontwerp bleef slechts gedeeltelijk gerealiseerd, maar onthult Borromini’s durf en ambitie om een ruimte te creëren met een sterke emotionele impact.
Santa Maria dei Sette Dolori (1643-1667, onvoltooid project) – Ontworpen voor een klooster van de Augustijner nonnen, bleef het gebouw onvoltooid. Innovatieve kenmerken: Hier ontwierp Borromini een sobere gevel, spelend met het contrast van decoratieve elementen en bakstenen bogen. Dit project weerspiegelt een meer ingetogen stijl, maar behoudt de focus op gearticuleerde geometrieën: hoewel onvoltooid, toont deze kerk Borromini’s evolutie naar een meer minimalistische benadering, waarbij elk decoratief element een precieze structurele functie heeft.
Nieuwsgierigheid
De artiestennaam “Borromini” – Francesco Borromini’s echte naam was Francesco Castelli. Hij nam de achternaam “Borromini” aan toen hij naar Rome verhuisde, waarschijnlijk ter ere van de heilige Carolus Borromeus, een charismatische figuur en inspirator van de contrareformatie. Dit gebaar kan ook een verlangen weerspiegelen om afstand te nemen van zijn nederige afkomst en een nieuwe identiteit als architect op te bouwen.
Een moeilijk temperament – Borromini stond bekend om zijn moeilijke karakter en perfectionisme. Dit leidde hem vaak tot botsingen met klanten en medewerkers. Er wordt ooit gezegd dat hij weigerde een contract te ondertekenen voor de restauratie van de basiliek van Sint-Jan van Lateranen totdat hij volledige creatieve vrijheid had gekregen.
Verborgen symboliek in werken – Borromini hield ervan om religieuze symbolen, alchemistische en zelfs astrologische verwijzingen in zijn werken te verbergen. De plattegrond van de kerk van Sant’Ivo alla Sapienza is bijvoorbeeld gebaseerd op de vorm van een zespuntige ster, een symbool van kennis en wijsheid, die ook het thema weerspiegelt van de universiteit waartoe de kerk behoort.
De optische illusies van Palazzo Spada – Op de binnenplaats van Palazzo Spada creëerde Borromini een ongelooflijke optische illusie in samenwerking met de kunstenaar Giovanni Maria da Bitonto. De gang lijkt erg lang, maar meet in werkelijkheid slechts 9 meter. Deze techniek van geforceerd perspectief is vandaag de dag nog steeds een van de meest bestudeerde en bewonderde architecturale illusies.
De controversiële relatie met licht – In tegenstelling tot andere barokke architecten die licht gebruikten om te verheerlijken en te decoreren, gaf Borromini er de voorkeur aan om omgevingen te creëren waar het licht werd gefilterd, bijna mystiek. Deze aanpak is vooral zichtbaar in San Carlo alle Quattro Fontane, waar de ramen van de koepel het licht op een gecontroleerde manier binnenlaten, waardoor een spirituele en intieme sfeer ontstaat.
Het tragische en mysterieuze einde – Borromini’s dood is omgeven door mysterie. Er wordt gezegd dat hij in een moment van diepe depressie en eenzaamheid zichzelf in 1667 van het leven beroofde door zichzelf met zijn zwaard te doorboren. De zelfmoord van Borromini wordt echter op een bijna theatrale manier beschreven: er wordt gezegd dat hij, na het toebrengen van de wond, berouw zou hebben gehad en zou hebben geprobeerd het goed te maken, maar de wonden waren te ernstig en hij stierf kort daarna. Voordat hij stierf, dicteerde hij zijn testament en vroeg hij om een eenvoudige begrafenis zonder herdenkingen.
Invloed op het modernisme – Hoewel zijn originaliteit niet onmiddellijk werd begrepen en gewaardeerd, werd Borromini een inspirerende figuur voor modernistische architecten zoals Le Corbusier en Frank Lloyd Wright. Zijn vermogen om conventies uit te dagen en dynamische ruimtes met complexe geometrische vormen te creëren, werd in de volgende eeuwen bewonderd en bestudeerd.
Het onvoltooide werk van Santa Maria dei Sette Dolori – Santa Maria dei Sette Dolori is een ander onvoltooid project van Borromini, dat getuigt van zowel zijn ambities als zijn moeilijkheden met klanten. De kerk werd opgericht voor de Augustijner nonnen, maar Borromini stopte met het project vanwege geldgebrek en voortdurende meningsverschillen. Ondanks dat het onvoltooid is gebleven, wordt het bouwwerk beschouwd als een interessant voorbeeld van zijn minimalistische en contemplatieve benadering in de afgelopen jaren.
De obsessie met details – Borromini stond bekend om zijn bijna obsessieve perfectionisme. In een van zijn werken, het Oratorium van de Filippijnen, wordt gezegd dat hij opdracht gaf tot de sloop van een deel van de pas voltooide gevel omdat deze niet aan zijn normen voldeed. Dit perfectionisme leidde vaak tot spanningen met degenen die met hem werkten, maar hij droeg er ook toe bij om van zijn werken tijdloze meesterwerken te maken.
Rivaliteit met Bernini
De rivaliteit tussen Gian Lorenzo Bernini en Francesco Borromini is een van de meest fascinerende verhalen van de barokke kunst. Beiden werkten in de zeventiende eeuw in Rome en het contrast tussen hun personages en hun artistieke benadering creëerde een wedstrijd die de grenzen van de architectuur en beeldhouwkunst van die tijd verlegde.
Stijlverschillen
Bernini: Hij stond bekend om zijn dramatische, theatrale stijl en gericht op de emotionele betrokkenheid van de toeschouwer. Hij hield van grandioze decors en creëerde werken die beeldhouwkunst, architectuur en licht op spectaculaire manieren combineerden. Zijn neiging tot dynamiek en decorativiteit vertegenwoordigde volledig de barokke esthetiek, met als doel het publiek te prikkelen en te verbazen.
Borromini: Integendeel, Borromini was veel rationeler en experimenteler en gaf de voorkeur aan een architectuur die bestond uit complexe geometrie, smalle ruimtes en ongebruikelijke vormen. Zijn structuren waren innovatief en gebaseerd op wiskundig evenwicht, zoals te zien is in de kerk van San Carlo alle Quattro Fontane, waar hij gebogen ruimtes en bijzondere geometrieën gebruikt om een effect van beweging te creëren zonder zijn toevlucht te nemen tot overdreven decoratie.
Karakters en persoonlijkheid
Bernini: Hij was charmant en charismatisch, met een groot talent om geliefd te zijn bij de machtigen, vooral door de pausen. Hij werd bewonderd en er was veel vraag naar, en genoot een prestige dat hem vele opdrachten op hoog niveau garandeerde. Hij was in staat om een netwerk van aanhangers te creëren dankzij zijn vermogen om zich te verhouden tot de aristocratie en pausen, zoals Urbanus VIII Barberini.
Borromini: Hij stond bekend als introvert, perfectionistisch en vatbaar voor depressie. Hij was niet uit op maatschappelijk succes en had een hekel aan compromissen. Zijn moeilijkheid om met macht om te gaan en zijn creatieve onafhankelijkheid maakten het voor hem moeilijk om opdrachten te krijgen die zo belangrijk waren als die van Bernini. Deze eenzaamheid, gecombineerd met zijn gepassioneerde karakter, droeg bij aan zijn isolement in de artistieke wereld en uiteindelijk aan zijn tragische zelfmoord in 1667.
Samenwerkingen en competitie De rivaliteit tussen de twee begon als een samenwerking. Beiden werkten samen aan belangrijke projecten voor paus Urbanus VIII, zoals het Baldakijn van de Sint-Pieter, waar Borromini de architectonische details voor zijn rekening nam, terwijl Bernini het sculpturale en decoratieve aspect voor zijn rekening nam. Het talent van Bernini overschaduwde echter dat van Borromini, waardoor er spanning en jaloezie tussen de twee ontstond.
Fontein van de rivieren en San Carlo alle Quattro Fontane: Een van de werken die de rivaliteit het beste weergeeft, is Bernini’s Fontein van de Vier Rivieren op Piazza Navona, voltooid in 1651, een symbool van de grootsheid en macht van de kerk. Borromini creëerde in dezelfde periode de kerk van San Carlo alle Quattro Fontane, een revolutionair werk vanuit structureel oogpunt, dat zijn vermogen aantoont om innovatieve en complexe ruimtes te creëren.
Legendes en anekdotes
“Het gebaar van het standbeeld”: Een beroemde anekdote betreft de vermeende positie van het standbeeld van de Rio de la Plata in de Fontein van de Vier Rivieren, waarvan sommigen zeggen dat het door Bernini is gebeeldhouwd, zodat het lijkt te “vrezen” voor het instorten van de gevel van de kerk van Sant’Agnese in Agone, ontworpen door Borromini. Dit is echter een legende, aangezien Bernini de fontein voor de kerk voltooide.
Succes en bitterheid: Terwijl Bernini roem en rijkdom bleef verwerven, leefde Borromini in de schaduw van zijn rivaal. Deze frustratie voedde zijn bitterheid en instabiliteit, omdat hij Bernini vaak erkenning zag krijgen voor werken die hij technisch inferieur achtte.
Vergeleken werken: De rivaliteit tussen Bernini en Borromini wordt vaak benadrukt door enkele van hun sleutelwerken te vergelijken:
Bernini’s Sint-Pietersplein versus Borromini’s Oratorio dei Filippini: Beide grootschalige projecten, maar met verschillende invalshoeken. Bernini creëerde een majestueus werk dat de gelovigen verwelkomde met een symbolische “omhelzing”, terwijl Borromini in het Oratorium golvende en dynamische vormen verkende en een intieme en poëtische architectuur toonde.
Bernini’s koninklijke trap versus Borromini’s De spiraalvormige trap van Palazzo Barberini: Bernini’s koninklijke trap maakt gebruik van een perspectiefeffect dat de trap langer en grootser maakt, terwijl Borromini’s spiraalvormige trap een geometrisch meesterwerk is dat gebruik maakt van de spiraalvormige vorm voor een compacte en ingenieuze ruimte.
Erfenis van rivaliteit: De competitie tussen Bernini en Borromini stimuleerde beiden om hun grenzen te overwinnen en verrijkte de barokke kunst. Bernini wordt herinnerd als een van de grootste kunstenaars van zijn tijd, in staat om emoties en spektakel vast te leggen, terwijl Borromini wordt beschouwd als een avant-garde architect, een voorloper van moderne en experimentele concepten. Hun rivaliteit werd legendarisch en in zekere zin vulden ze elkaar aan: Bernini met zijn vermogen om te verleiden en te fascineren en Borromini met zijn rigoureuze geometrische creativiteit. Beiden hebben een onuitwisbare stempel gedrukt op Rome en hebben de barok op een unieke manier helpen definiëren.
Kies je favoriete Vespa Tour om Rome te bezoeken
Grote tour door Rome
Roma Movie Set
Castelli Romani
Rome en Ostia Antica
